Atrybuty świętych spędzały mi na studiach sen z powiek. Święty Paweł, święty Piotr, święte Perpetua i Felicyta, święty Atanazy, święta Terasa z Avila, święta Teresa od Dzieciątka Jezus, święta Teresa z Lisieux, a nie, te dwie ostatnie to jedna i ta sama osoba. Jest tego cała litania, której trzeba było nauczyć się na pamięć i umieć rozpoznać kto jest kim i dlaczego właśnie tak jest. Ikonografia chrześcijańska to bardzo ważna gałąź nauki, która historykowi sztuki jest wręcz niezbędna, pomaga bowiem zidentyfikować daną scenę czy postać. Czasami nie jest to jednak łatwe, zwłaszcza gdy atrybuty się dublują w przypadku różnych świętych, nieraz ciężko je rozpoznać, a czasami zupełnie ich brak. Na szczęście wśród gąszczu przedmiotów o symbolicznym znaczeniu jest kilka takich, które nie zostawiają żadnych złudzeń i od razu wiadomo z kim mamy do czynienia, zwłaszcza, że są to przedmioty, no cóż, mówiąc najdelikatniej, po prostu dość wymowne, dziwne, czasami wręcz kontrowersyjne. Właśnie takie zapamiętałam ze studiów najlepiej. Ciekawe czemu, prawda?

 

Piersi – św. Agata Sycylijska

Św. Agata urodziła się w ok. 235 roku w Katanii na Sycylii w arystokratycznej rodzinie. Była bardzo piękna, atrakcyjna i niezainteresowana zalotami wielu mężczyzn, ponieważ postanowiła zostać dziewicą. Niestety, jednym z jej adoratorów był wpływowy namiestnik rzymski Sycylii. Św. Agata dała mu kosza, przez co została oddana do domu rozpusty. Trudne okoliczności nie przeszkodziły jej w zachowaniu cnoty, jednak dziewczyna została poddana okropnym torturom. Oprawcy postanowili odciąć jej piersi oraz spalić jej ciało rzucając na rozpalone węgle. Agata zmarła męczeńsko w 251 roku. Rok później wybuchła Etna, jednak miasteczko świętej zostało cudownie uratowane od zalania przez lawę, co przypisuje się opatrzności świętej. Własnie dlatego św. Agatę uznaje się za patronkę chroniącą od pożarów i ognia, a także opiekunkę kobiet cierpiących na rozmaite choroby piersi.

Atrybuty:

Świętą nie będzie trudno rozpoznać. Odziana na ogół w długa suknię, będzie trzymać w rękach dom w płomieniach, palmę jako symbol męczeństwa, kleszcze, którymi ją torturowano bądź, co wzbudza największe emocje, ucięte piersi trzymane na tacy albo misie.

 

 

 

 

Obdarta skóra – św. Bartłomiej 

Jako jeden z 12 apostołów, św. Bartłomiej poświęcił swoje życie na głoszenie Dobrej Nowiny o Jezusie, co skończyło się dla niego niestety śmiercią męczeńska. Przez oprawców został rozpięty na krzyżu głową w dół oraz obdarty ze skóry, a następnie ścięty. Zwłaszcza to oskalpowanie przyczyniło się do ukształtowania jego wizerunku w sztuce.

Atrybuty:

Św. Bartłomiej przedstawiany jest jako mężczyzna, który trzyma swoją własną skórę. W jego ręce bardzo często pojawia się również kordelas – nóż do skór, wykorzystywany do patroszenia zwierzyny. Popularne są również dzieła ukazującego go w trakcie torturowania.  Logika sugeruje, że skoro święty Bartłomiej trzyma swoją skórę, to sam jest jej pozbawiony, co rzeczywiście ma miejsce na niektórych obrazach. Częściej bywa jednak, że symbol jego męczeństwa traktowany jest umownie – święty trzyma swój atrybut a mimo to jego ciało jest w stanie nienaruszonym. Podobnie rzecz wygląda w przypadku św. Agaty i jej piersi, o czym zapomniałam wspomnieć wcześniej. Ona też zazwyczaj będzie trzymać biust na tacy, mając go jednocześnie na swoim miejscu.

 

 

 

Oczy – św. Łucja z Syrakuz

Święta Łucja pochodziła z zamożnej rodziny z Syrakuz. Już jako młoda dziewczyna złożyła śluby czystości. Matka dziewczyny zaaranżowała dla niej małżeństwo z mężczyzną z tego samego stanu, jednak Łucja nie była ani trochę zainteresowana takimi kolejami losu. Odrzucony i wzgardzony kandydat na męża postanowił się na niej zemścić  i doniósł władzom, że jest gorliwą chrześcijanką. Za karę wtrącono ją do domu publicznego zmuszając do prostytucji. Tam św. Łucja w akcie desperacji postanowiła się oszpecić i wydłubała sobie oczy. Zmarła w 304 roku poprzez ścięcie za panowania Dioklecjana.

 

Atrybuty:

Święta zazwyczaj trzyma swoje oczy na tacy, chociaż, podobnie jak u świętych koleżanek, jest to tylko umowny symbol, który nie przeszkadza mieć jej także zdrowej pary.

 

 

Wyrwany ząb – św. Apolonia z Aleksandrii

Św. Apolonia oddała swoje życie za wiarę chrześcijańską będąc już w podeszłym wieku. Kobietę spalono na stosie w 249 roku, jednak wcześniej zmiażdżono jej czaszkę oraz wybito wszystkie zęby. No cóż, ciężko wyobrazić sobie inną patronkę stomatologów i wszystkich cierpiących z powodu bólu uzębienia.

Atrybuty: 

Święta Apolonia ukazywana jest jako młoda kobieta z palmą męczeńską oraz kleszczami w których trzyma wyrwany ząb.

„Św. Apolonia”

 

 

 

Wnętrzności – św. Erazm z Formii

Święty utożsamiany jest najprawdopodobniej z biskupem z Antiochii żyjącym w IV wieku. Według jednej z legend za czasów panowania cesarza Dioklecjana wymagano aby mieszkańcy tego miasta zmuszeni byli złożyć hołd bożkowi. Erazm przeciwstawił się tym praktykom, przez co poddano go strasznym torturom, m.in. dość drastycznemu wyrywaniu wnętrzności. W ten sposób został patronem osób szukających pomocy przy chorobach związanych z żołądkiem i brzuchem (także w trakcie porodu). Święty znany był również z kazania, podczas którego uderzył w niego piorun, a on, nieprzerwanie głosił ewangelię.  Wydarzenie to uczyniło go patronem marynarzy i żeglarzy.

Atrybuty:

Św. Erazm przedstawiany jest w długich szatach biskupich z księgą w ręku, bardzo często również w trakcie męczeństwa, a więc gdy jego wnętrzności nawijane są na korbę.  Bywa też, że trzyma już gotowe, nawinięte jelita. Brzmi to bardzo brutalnie, ale zazwyczaj sztuka obchodzi się z tym tematem dość łagodnie.