Izabella Szerska-Sternińska urodziła się 19 września 1928 roku w Brzeżanach na Ukrainie^[1]Artyści Plastycy Okręgu Warszawskiego ZPAP 1945-1970, Słownik biograficzny, Warszawa 1972, s.. Była córką Marii Szerskiej (z d. Argasińskiej) oraz Stanisława Szerskiego^[2]Ciekawostką jest fakt, że mężczyzna początkowo nosił nazwisko Szydło. Kiedy spotkał swoją przyszłą żonę, Marię Argasińską z dobrej kresowej rodziny, postanowił zmienić je na … Continue reading, oficera, majora Wojska Polskiego oraz żołnierza 21. Pułku Piechoty Imienia Dzieci Warszawy w Cytadeli^[3]Rozmowa z Andrzejem Sternińskim, mężem Izabeli, przeprowadzona 11 stycznia 2011 roku przez Michała Studniarka.. W 1929 roku cała rodzina (wraz ze starszą siostrą Izabelli, Marią^[4]Maria Michałowska (1925-2018), artystka, jedna z pionierek konceptualizmu w Polsce, E. Kościelak, Maria Michałowska, 2014 Wrocław, s.) przeprowadziła się do Warszawy, gdzie Stanisław Szerski został przeniesiony służbowo. Jednym z ich mieszkań był dom zaprojektowany w 1935 roku przez Kazimierza Tołłoczko mieszczący się obok Cytadeli na Żoliborzu, przy ul. Dymińskiej^[5]J. Zawadzki, Karta pocztowa majorowej Szerskiej,  „Gazeta Wyborcza. Ale historia” [on-line] https://wyborcza.pl/alehistoria/1,121681,18286044,Karta_pocztowa_majorowej_Szerskiej.html [dostęp … Continue reading. Dobry, beztroski czas trwał dla Izabelli aż do wybuchu II wojny światowej, która zapoczątkowała bardzo trudny czas tułaczki.

 

Burzliwe dzieciństwo

W 1939 roku Stanisław Szerski został oddelegowany do obrony twierdzy Modlin. Matka Izabelli dla bezpieczeństwa opuściła stolicę i wraz z córkami zamieszkała u wuja Tadeusza Argasińskiego w Boernerowie pod Warszawą. Niestety, wojenna zawierucha dość szybko zmusiła je do powrotu do stolicy. Początkowo mieszkały u przyjaciół w Śródmieściu, by później trafić z powrotem do mieszkania na Żoliborzu. Stanisław Szerski, będąc jeńcem wojennym Starobielska, wiosną 1940 roku, został zamordowany w więzieniu NKWD w Charkowie^[6]Śmierć ojca, jako wojskowego zamordowanego na Ukrainie, była dla Izabelli bardzo długo tematem tabu. Jej mąż, Andrzej Sterniński, wspominał, że dopiero w latach 90. XX wieku zdecydowała … Continue reading. Trudny czas okupacji, aż do 1944 roku, Izabella wraz z matką i siostrą spędziła w Warszawie, uczęszczając do szkoły podstawowej. Wybuch Powstania Warszawskiego zmusił je do opuszczenia mieszkania na ul. Dymińskiej, ponieważ znajdowało się ono na linii frontu – z dachu budynku powstańcy warszawscy ostrzeliwali pozycje niemieckie na Cytadeli^[7] E. Kościelak, Maria Michałowska…, s. 94.. W tym samym roku siostry Szerskie wraz z matką trafiły do obozu w Pruszkowie, skąd cudem udało się im wydostać.

Po wojnie

Po zakończeniu wojny, w 1945 roku, kobiety próbowały bezskutecznie wrócić do mieszkania na Żoliborzu. Był to moment, w którym ich drogi na chwilę się rozeszły: Izabella zamieszkała z matką u ciotki Heleny Hacklowej w Rembertowie pod Warszawą^[8]U wuja Leona Argasińskiego, biologa., natomiast Maria przeprowadziła się do Krakowa, do wuja Tadeusza Argasińskiego^[9]Wuj powrócił z obozu dla internowanych w Rumuni i objął w Krakowie stanowisko dyrektora Krakowskiego Okręgu Poczty i Telegrafu, E. Kościelak, Maria Michałowska…, s. 94.. Za sprawą Janiny Dobrowolskiej, znajomej rodziców, Izabella trafiła na Ziemie Odzyskane i została słuchaczką „Szkoły Orląt” w Karpaczu, rozwiązanej w 1946 roku. Wtedy też Szerska-Sternińska wraz z matką trafiły do Poznania, gdzie zamieszkały u wuja Leona Argasińskiego. Dwa lata później przeniosły się do Wrocławia, dokąd w tym samym roku trafiła również Maria^[10]Tamże..

Edukacja artystyczna

W latach 1949-1952^[11] Artyści Plastycy Okręgu Warszawskiego ZPAP 1945-1970, Słownik biograficzny, Warszawa 1972. Izabella Szerska-Sternińska studiowała w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych we Wrocławiu^[12] Obecnie Akademia Sztuk Pięknych we Wrocławiu.. Początkowo uczyła się w Katedrze Rzeźby, a następnie na Wydziale Architektury. Jej wykładowcami byli m.in. Karol Estreicher, Władysław Wincze, Stanisław Dawski, Emil Krcha^[13]  E. Kościelak, Maria Michałowska…, s. 95., a także Marian Sigmund^[14]Artyści Plastycy Okręgu Warszawskiego ZPAP…. W czasie praktyk studenckich w Wałbrzychu, organizowanych po I roku studiów, Izabella spotkała swojego kolegę Andrzeja Sternińskiego, ówczesnego studenta chemii, którego poznała w 1946 roku, na obozie koło Orłowa. Para wzięła ślub w 1952 roku, a w 1956 roku na świecie pojawił się ich syn Grzegorz ^[15]E. Kościelak, Maria Michałowska…, s. 95..

Centrala Przemysłu Ludowego i Artystycznego

W 1953 roku, po obronie dyplomu z wyróżnieniem, Izabella wraz z mężem przeprowadziła się ponownie do Warszawy^[16]Tamże. Projektantka została zatrudniona w Centralnym Związku Spółdzielni Przemysłu Ludowego i Artystycznego „Cepelia”, pełniąc tam funkcję kierowniczki artystycznej Wydziału Wzornictwa^[17]Artyści Plastycy Okręgu Warszawskiego ZPAP… „Cepelia” została powołana do życia w czerwcu 1949 i jej głównym celem było roztaczanie opieki państwowej nad twórczością ludową oraz centralizowanie i nadzór wytwarzanego rękodzieła. Na jej czele stanęła Zofia Szydłowska, długoletnia prezes, ale przede wszystkim inicjatorka i koordynatorka śmiałego programu, który stworzył z „Cepelii” prestiżową i dochodową firmę. Kluczowym zadaniem instytucji było łączenie tradycji polskiej kultury ludowej i rzemiosła z teraźniejszością i dostosowanie tej działalności do potrzeb współczesnego konsumenta. Na łamach jednego z artykułów Izabella Szerska-Sternińska pisała, że:

 

Jest to bowiem jedyna w Polsce instytucja, która zajmuje się nie tylko kreowaniem wzornictwa, ale także wytwórczością, reklamą i sprzedażą rękodzieła artystycznego w kraju i za granicą^[18] I. Sternińska, Wzornictwo Cepelii, [w:] Wzornictwo w Polsce, praca zbiorowa, red. M. Kulik, Warszawa 1987, s. 49..

 

 

Już po roku od powołania do życia „Cepelii”, w jej skład wchodziło ponad dwieście spółdzielni rękodzieła ludowego i artystycznego, m.in. „Koronka”, „Wanda”, „Sztuka Łowicka” czy „Imago Artis”, przeszło sto zakładów przemysłu artystycznego, kilkanaście magazynów hurtowych i kilkadziesiąt sklepów detalicznych oraz punktów skupu gotowych produktów^[19]T, Więckowski, Ginące Piękno, Warszawa 1987. Nadzór artystyczny współpracujących z „Cepelią” artystów plastyków oraz projektantów obejmował bogatą różnorodną twórczość: tkaninę artystyczną (która zdobyła najwięcej nagród i medali), meblarstwo, architekturę wnętrz, galanterię drewnianą, wikliniarstwo, ceramikę artystyczną, biżuterię oraz dziewiarstwo i projektowanie mody.

 

 

Biuro Wyposażenia wnętrz

W 1959 roku Izabella Szerska-Sternińska objęła stanowisko „specjalisty ds. architektury wnętrz”. Posada ta wiązała się z nadzorowaniem pracy 24^[20]W jednej ze swojej publikacji Szerska-Sternińska wspomina o 34 spółdzielniach, I. Sternińska, Wzornictwo Cepelii…s. 52. spółdzielni meblarskich wchodzących w skład „Cepelii” na terenie całego kraju^[21] E. Kościelak, Maria Michałowska…, s. 95. Od 1953 roku przy „Cepelii” działało Biuro Wyposażenia Wnętrz, które, jak zaznaczyła sama projektantka, odegrało bardzo ważną rolę we wzornictwie Cepelii^[22]I. Sternińska, Wzornictwo Cepelii…s. 52.. Biuro zajmowało się dostawą i montażem urządzeń wnętrz dla MDM-u (Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej) oraz sklepów, kawiarń czy restauracji. W latach 50. XX wieku działalność Biura związana była z rekonstrukcją zniszczonych podczas wojny zabytkowych wnętrz na terenie całego kraju, m.in. przy Rynku Starego Miasta w Warszawie, gdzie w tym czasie powstał jeden z pierwszych sklepów „Cepelii” czy w kultowej krakowskiej kawiarni „Jama Michalika”. Kolejno projektowano i organizowano wnętrza starych i nowych hoteli ( np. „Grand Hotel”, „Cracovia”, „Merkury”, „MDM”, „Poznań”) oraz Filharmonii, Teatru Wielkiego i Zamku Królewskiego w Warszawie. Jedną z ważniejszych spółdzielni meblarskich specjalizujących się w rekonstrukcji mebli historycznych była spółdzielnia „Rzeźba i Stolarstwo artystyczne” z Poznania^[23]Tamże.

 

Spółdzielnia ŁAD

Zdaniem Izabelli Szerskiej-Sternińskiej najbardziej modelową spółdzielnią w zakresie współczesnego wzornictwa oraz architektury wnętrza była warszawska „Spółdzielnia Artystów Plastyków Ład^[24]I. Sternińska, Wzornictwo Cepelii…s. 53”. Do jej powstania w 1926 roku przyczynili się m.in. artyści i projektanci – Karol Stryjeński, Wojciech Jastrzębowski oraz Józef Czajkowski. Nazwę spółdzielni projektant Karol Tichy tłumaczył w następujący sposób:

Ład, bo to tylko trzy litery, bo to znaczy, że ma być ładnie i ma być w tym ład – porządek^[25]40 lat ładu, katalog wystawy w Zachęcie, Warszawa 1957

Spółdzielnia od samego początku istnienia zakładała ścisłą współpracę projektantów (w głównej mierze profesorów i studentów warszawskiej Szkoły Sztuk Pięknych) z rękodzielnikami^[26]Ład miał własne zakłady, w których wybitni rzemieślnicy pracowali pod okiem projektantów., za cel obierając sobie projektowanie mebli, tkanin, ceramiki i innych przedmiotów „z wyraźnym dążeniem do doskonałości formy, surowca i wykonania^[27]40 lat ładu, Katalog wystawy w Zachęcie, Warszawa 1957, s. 6. Twórcy w atrakcyjny sposób łączyli inspiracje rodzimą sztuką ludową z nowoczesnym spojrzeniem na formę i funkcję projektowanych przedmiotów. W 1931 roku spółdzielnia otworzyła swój pierwszy firmowy sklep, oferując nie tylko ciekawy (i dość drogi jak na owe czasy) asortyment, ale też fachowe konsultacje i pomoc w aranżowaniu całego mieszkania.

 

 

 

 

II wojna światowa mocno zahamowała rozwój spółdzielni i spowodowała zniszczenie większości cennej dokumentacji.  Reaktywowany po wojnie „Ład” funkcjonował pod nazwą Spółdzielnia Pracy Architektury Wnętrz, będąc drugim, tuż po Instytucie Wzornictwa Przemysłowego, ośrodkiem meblarskim w Polsce. W latach 50. XX wieku, funkcjonowanie Ładu podporządkowano nowo utworzonej wówczas „Cepelii”, co zapoczątkowało projektowanie mebli przeznaczonych do produkcji na masową skalę^[28]w latach 50. XX wieku Ład posiadał 7 zakładów – 5 w Warszawie i po jednym w Kłodzku i w Bydgoszczy. Spółdzielnia skupiała wówczas aż trzy pokolenia projektantów wywodzących z różnych formacji artystycznych. Byli to m.in. Czesław Knothe, Jan Kurzątkowski, Władysław Wincze, Teresa Kruszewska^[29]J. Hubner-Wojciechowska, Lata 60. XX wieku. Sztuka Użytkowa. Przewodnik dla kolekcjonerów, Warszawa 2014, s. 212. czy Izabella Szerska-Sternińska.

 

Autorskie projekty mebli

Szerska-Sternińska swoją projektową współpracę z „Ładem” rozpoczęła w latach 50. XX wieku. W 1956 roku, w katalogu wydanym z okazji „30 lecia Ładu”, widnieje jeden jej projekt zabawki – konika. Znacznie więcej realizacji wykonała w latach 60 i 70. XX wieku i to z nimi jest najbardziej kojarzona. Do jej topowych projektów zaliczyć można Biurko-półkę z ok. 1964 roku.

 

 

 

Prostota przedmiotu oraz jego wielofunkcyjność stanowiła niejako zapowiedź mebli projektowanych do małych, blokowych mieszkań. Zgodnie z duchem Ładu mebel wykonany został z drewna, był lekki, asymetryczny i posiadał charakterystyczne dla projektantki ukośne fronty szuflad^[30]Biurko-półka proj. Izabella Sternińska, Co to za fotel? [on-line], https://cotozafotel.pl/biurko-polka-proj-izabela-sterninska/ [dostęp: 20.09.2020].. Artystkę zainspirował dorastający syn Grześ, który w małej przestrzeni blokowego mieszkania potrzebował swojego kącika do nauki^[31]  Biurko-półka, Desa [on-line], https://desa.pl/pl/aukcje/design-polska-sztuka-stosowana-1918-2018/biurko-polka/ [dostęp 29.09.2020].. Obserwacja potrzeb nastolatka zainspirowała ją również do zaprojektowania kubizujących, młodzieżowych mebli „Grześ”. Dużą popularnością cieszył się również zestaw mebli o nazwie „Jajo”, zaprojektowany w latach 70. XX wieku. Nazwa nawiązywała do owalnego przeszklenia drzwiczek serwantki. Dolna część w formie komody produkowana była w dwóch wariantach (z szufladami i pełnymi drzwiczkami), które sprzedawano także osobno. Do kompletu należało również biurko oraz fotel.

 

 

 

Szerska-Sternińska wymieniania jest także jako jedna z artystek współpracujących z toruńską spółdzielnią „Rzut”, gdzie także zajmowała się meblarstwem^[32]L. Pańków, Tkaniny, meble, kilimy, tekstylia i ceramika, Dwutygodnik [online],https://www.dwutygodnik.com/artykul/6168-tkaniny-zabawki-meble-kilimy-tekstylia-i-ceramika.html [dostęp 29.09.2020].. Projektantka ma na swoim koncie również meble na zamówienie. Do najciekawszych realizacji zaliczyć można m.in. toaletkę zamówioną przez Zakład Drzewny Instytutu Wzornictwa Przemysłowego^[33]Biuletyn Instytutu Wzornictwa Przemysłowego, dodatek do miesięcznika „Przemysł Drzewny”, Rok 3, Warszawa 1953, Nr. 5-15, s. 1. oraz zestaw mebli do gabinetu prezesa „Cepelii” z 1966 roku^[34]Spółdzielnia Artystów ład 1926-1996, red. A. Frąckiewicz, Tom I, Warszawa 1998, s. 130.

Projekty meblarskie:

1953 – Toaletka^[35]Biuletyn Instytutu Wzornictwa Przemysłowego, dodatek do miesięcznika „Przemysł Drzewny”, Rok 3, Warszawa 1953, Nr. 5-15, s. 1.9 IWP)
przed 1956 – konik^[36]Wystawa ład. XXX. 1926-1956, Katalog wystawy w Zachęcie, Warszawa 1956 (zabawka)
ok. 1960 – Meble w hallu Lecznicy Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej^[37]Spółdzielnia Artystów ład 1926-1996, A. Frąckiewicz, Tom I, Warszawa 1998(Ład)
ok. 1964 (lub 1961) – Biurko-półka^[38]Biurko-półka proj. Izabella Sternińska, Co to za fotel? [on-line], https://cotozafotel.pl/biurko-polka-proj-izabela-sterninska/ [dostęp: 20.09.2020 (Ład)
1966 – zestaw mebli do gabinetu Dyrektora Cepelii^[39]Spółdzielnia Artystów ład 1926-1996, A. Frąckiewicz, Tom I, Warszawa 1998
Lata 60. XX wieku – zestaw mebli mieszkalnych z brzozy barwionej^[40]40 lat ładu, katalog wystawy w Zachęcie, Warszawa 1957 (stolik z tacą, fotel kryty skórą, ława kryta skórą, taboret kryty skórą), (Ład)
Lata 60. XX wieku – demontowana ława ze szczeblin brzostowych^[41]40 lat ładu, katalog wystawy w Zachęcie, Warszawa 1957 oraz fotel ze szczeblin brzostowych^[42]J. Putowska, Meble Naszych Mieszkań, Warszawa 1954(Ład)
Lata 70. XX wieku – Zestaw„Jajo” w skład którego wchodzą serwantka, komoda (w dwóch wersjach: z szufladkami i drzwiczkami pełnymi, sprzedawano także osobno),biurko i fotel^[43]Spółdzielnia Artystów ład 1926-1996, red. A. Frąckiewicz, Tom I, Warszawa 1998, (Ład)

 

 

Edukacja i poezja

Oprócz projektowania Izabella Szerska-Sternińska była niezwykle aktywna jako edukatorka i popularyzatorka wiedzy o polskim wzornictwie. Od 1959 roku prowadziła wykłady na temat kultury plastycznej dla pracowników „Cepelii”, a w latach 1965-1967 uczyła wychowania plastycznego w podstawowej i średniej Szkole Muzycznej im. Karola Szymanowskiego. Od 1965 opracowywała teksty i fotografie do biuletynów i folderów „Cepelii”, a od lat 70. XX wieku pisała publikacje do czasopisma „Opinia”^[44] Artyści Plastycy Okręgu Warszawskiego ZPAP…, s oraz tworzyła teksty do wydawnictw poświęconych polskiemu wzornictwu powojennemu. W latach 80. XX wieku Szerska-Sternińska objęła posadę Dyrektorki Biura Wzornictwa „Cepelii”, którą pełnia aż do przejścia na emeryturę ^[45]E. Kościelak, Maria Michałowska…, s. 95.). Swoim artystycznym potrzebom dawała upust także jako poetka. Jej wiersze zostały wydane w postaci książki^[46]A. Sterniński „Sokolik”, Archiwum Historii Mówionej, Warszawa 2011, rozmowa przeprowadzona przez Michała Studniarka, https://www.1944.pl/archiwum-historii-mowionej/andrzej-sterninski,2437.html.. Izabella Szerska-Sternińska zmarła w lutym 2003 roku po ciężkiej i długiej chorobie, pozostawiając ogromny artystyczny dorobek. Jej pogrzeb odbył się w kościele św. Stanisława Kostki na Żoliborzu.

 

Staszkowi

(…) w gwiazdowej kosza kolebce
coś gada , skrzypi i szepce
O łukach, formach i splotach
O nagłych wzlotach, odwrotach
O tej jedynej chwili –
Gdy się nad nim pochyli
Artysta – aby nakazem dłoni
Tak witki ugiąć i skłonić
Że nawet nie najłaskawsze
W kształt zastygają na zawsze^[47]Stanisław Dziubak – Rzeźby z wikliny, [w:] „Afisz. Tarnobrzeski tygodnik kulturalny”, Nr 5(34), Tarnobrzeg 2000, s. 2..

/Międzynarodowy Plener Wikliniarski „URLE” ‘87/

 

WYSTAWY^[48]Artyści Plastycy Okręgu Warszawskiego ZPAP 1945-1970, Słownik biograficzny, Warszawa 1972

1957 – 30-lecie Spółdzielni Ład, Zachęta w Warszawie
1963 – Sztuka użytkowa w XV-lecie PRL, Zachęta w Warszawie
1967 – 40-lecie Spółdzielni Ład, Zachęta w Warszawie
1968 – Wystawa Desy, Warszawa
1969 – Polska Sztuka Użytkowa, Moskwa

NAGRODY^[49]Artyści Plastycy Okręgu Warszawskiego ZPAP 1945-1970, Słownik biograficzny, Warszawa 1972.

1954 – I nagroda w konkursie ogólnopolskim na wnętrze mieszkania (w zespole)
1955 – I nagroda konkursie ogólnopolskim Architektury Wnętrz i Sztuki Dekoracyjnej (w zespole)
1962 – I nagroda w konkursie Spółdz. „Plastyka”
1964- I nagroda w konkursie Centralny Związek Spółdzielczości Pracy

 

PS Ogromne podziękowania składam na ręce Pani Elżbiety Kościelak za pomoc w zdobyciu bezcennej publikacji.

Zrealizowano w ramach programu stypendialnego Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego – Kultura w sieci.