Wpis powstał w ramach płatnej współpracy z Muzeum Fotografii w Krakowie

 

 

Fotografika. Polska fotografia artystyczna 1927-1978

Ojciec polskiej fotografii Jan Bułhak jako pierwszy użył sformułowania „fotografika” w 1927 roku. W swojej publikacji o takim samym tytule już w pierwszych słowach wyjaśnił cel tego określenia:

Książka niniejsza jest wyrazem mych poglądów i doświadczeń w dziedzinie fotografiki, którą to nazwą przez siebie wynalezioną, ochrzciłem fotografję zwaną dotąd artystyczną lub malowniczą, ponieważ czułem potrzebę oddzielenia jej nawet w nomenklaturze od fotografji naukowej i rzemieślniczej.

To właśnie rok 1927 i piktorialna twórczość Bułhaka stały się dla Adama Gorczycy i Łukasza Mazura, kuratorów wystawy „Fotografika. Polska fotografia artystyczna 1927-1978”, punktem wyjścia do rozważań nad fotografią postrzeganą jako dziedzina sztuki. Jest to pierwsze muzealne ujęcie historycznego nurtu fotografii, które z pewnością nie wyczerpuje tego tematu, ale w ciekawy sposób go zarysowuje i przybliża.

 

 

Bułhak reprezentował tradycyjne podejście do kreowania obrazu, zwłaszcza w symbolicznym, romantycznym wymiarze. Wystawę w krakowskim Muzeum Fotografii otwierają jego prace zestawione z fotografiami Edwarda Hartwiga. Artysta ten na początku swojej fotograficznej kariery inspirował się Bułhakiem i wspólnie reprezentowali nurt tzw. „fotografii ojczystej”. Hartwig z biegiem lat zwrócił się jednak w stronę nowoczesności, postrzeganej przez niego, jako mariaż abstrakcji i surrealizmu. W rezultacie jego popularna twórczość łączyła tradycję i odważny eksperyment, czerpiący ze świata wyobraźni i nierzadko zbliżający się do grafiki.

 

 

W sumie na krakowskiej wystawie zaprezentowano niemal 150 oryginalnych odbitek kilkudziesięciu artystek i artystów, dla których fotografika stanowiła ważny aspekt twórczości. Zebrane z ponad dwudziestu instytucji prace różnią się od siebie formatami, technikami, tematyką i poruszana problematyką, a ich zestawienie w jednym miejscu podkreśla różnorodność polskiej fotografii artystycznej.

 

 

 

Właśnie to bogactwo wizualne i tematyczne sprawia, że wystawę ogląda się z ogromnym zainteresowaniem. Wiele z obecnych tam nazwisk było dla mnie nieznanych – dotyczy to zwłaszcza kobiet fotograficzek, o których mówi się mało i które bardzo często działały w cieniu mężczyzn (kolegów po fachu, partnerów). Chronologiczny układ wystawy pozwala prześledzić, jak zmieniały się mody i twórcze poszukiwania w fotografii artystycznej. Ów przegląd zamyka symbolicznie rok 1978, w którym Zofia Rydet rozpoczęła autorski „Zapis Socjologiczny” – swoje opus magnum, w którym odeszła od eksperymentów formalnych na rzecz portretu i wnikliwej dokumentacji codziennego życia.

 

 

 

Aby zachęcić Was do odwiedzenia MuFo przy ul. Rakowickiej w Krakowie postanowiłam zaprezentować 12 twórczyń i twórców, których prace miałam okazję podziwiać na wystawie. Bardzo trudno jest dokonać wyboru i spośród tak ciekawego grona wybrać jedynie kilkanaście nazwisk. Liczę, że to zestawienie będzie więc punktem wyjścia do dalszej eksploracji tematu i że zachęci Was do zobaczenia krakowskiej ekspozycji, która potrwa do 7 maja 2023 roku.

 

1. Jan Bułhak (1876-1950)

Artysta fotograf, teoretyk i filozof fotografii, krytyk, publicysta. Był określany mianem „ojca polskiej fotografii”. Twórczością fotograficzną zajmował się od 1905 roku. W latach 1919-1939 kierował Zakładem Fotografii Artystycznej przy Wydziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu im. Stefana Batorego w Wilnie. W 1930 roku wydał słynną publikację „Fotografika. Zarys fotografii artystycznej”, a dwa lata wcześniej, jako pierwszy wprowadził tytułowe sformułowanie do obiegu, w celu oddzielenia pracy artysty fotografa od fotografii warsztatowej. Bułhak był założycielem Fotoklubu Wileńskiego i współzałożycielem Fotoklubu Polskiego, najważniejszej organizacji skupiającej w dwudziestoleciu międzywojennym fotografików i fotograficzki. Po II wojnie współtworzył Związek Polskich Artystów Fotografów (Od 1952 działający pod nazwą Związek Polskich Artystów Fotografików). Bułhak był przedstawicielem piktorializmu, jego fotografie charakteryzuje żywa XIX-wieczna tradycja narodowa oraz symboliczna, malarska wrażliwość.

2. Karol Hiller (1891-1939)

Malarz, grafik, fotograf, reprezentant konstruktywizmu i bimorficznej abstrakcji. W latach 20. XX wieku wynalazł technikę graficzną zwaną heliografiką, w której łączył fotografię, grafikę, rysunek i malarstwo. Przez większość swojego życia związany był z łódzkim środowiskiem artystycznym.

 

3. Fortunata Obrąpalska (1909-2004)

Fotograficzka, z wykształcenia biolożka i chemiczka. Fotografią zajmowała się od 1935 roku. Na początku tworzyła pod wpływem Jana Bułhaka, którego poznała w 1938 roku, jednak z biegiem czasu zaczęła interesować się surrealizmem i abstrakcją i właśnie za tę eksperymentalną fotografię była wielokrotnie nagradzana. Za serię „Dyfuzja w cieczy” przedstawiającą czarny tusz rozchodzący się po naczyniu z wodą, otrzymała pierwszą nagrodę na I Konkursie Fotograficznym Ministerstwa Kultury i Sztuki. Od połowy lat 50. XX wieku artystka poświęcała się głównie fotografii przyrodniczej, odchodząc tym samym od działań artystycznych. W latach 70. XX wieku, z powodu nasilającego się uczulenia na metanol, zrezygnowała z fotografii i pracy laboratoryjnej na rzecz pasji filatelistycznej.

 

4. Kazimiera Dyakowska (1909-1999)

Absolwentka Wychowania Fizycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, fotografka. W centrum jej zainteresowań było ciało. W 1961 roku uczęszczała na kurs „Portret i akt” prowadzony przez Witolda Dederko, który zainspirował ją do zajęcia się właśnie taką tematyką. Od 1959 roku była członkinią Gliwickiego Towarzystwa Fotograficznego, a od 1961 roku brała udział w wystawach ogólnopolskich i międzynarodowych. Dyakowska uznawana jest za polską prekursorkę kobiecego aktu – jej prace cechuje wyjątkowa wrażliwość i subtelność w ukazywaniu ludzkiej cielesności.

 

5. Edward Hartwig (1909-2003)

Jeden z najbardziej znanych polskich fotografików. Tajników profesji uczył się od swojego ojca,  Ludwika Hartwiga, także fotografa. Od 1936 roku współtworzył Lubelskie Towarzystwo Fotograficzne, które obecnie nosi jego imię. Jego bogata i różnorodna twórczość rozwijała się pod wpływem Jana Bułhaka i piktorializmu, z czasem Hartwigowi bliższa była jednak nowoczesna, wyrazista fotografia, w której eksperymentował i poszukiwał nowych form. Artysta w równym stopniu fascynował się człowiekiem, pejzażem, światem teatru czy detalem. W swoich pracach łączył elementy graficzne z fotografią realistyczną, od lat 70. XX wieku eksperymentował też z kolorem. Hartwig był autorem kultowego albumu „Fotografika”, nawiązującego do publikacji Bułhaka, jednak prezentującego nowoczesną, zmodernizowaną formułę fotografii artystycznej.

 

6. Zofia Rydet (1911-1997)

Jedna najbardziej znanych polskich fotografek. Fotografią zajmowała się od końca lat 40. XX wieku. Od 1954 roku była członkinią Gliwickiego Towarzystwa Fotograficznego. W latach 60. XX wieku dużo podróżowała, a tematem jej prac w tamtym czasie był człowiek oraz związane z nim zjawiska i procesy. Rydet była autorką surrealistycznych fotomontaży i kolaży pt. „Świat uczuć i wyobraźni”. W 1978 roku zaczęła realizować monumentalny „Zapis socjologiczny” złożony z kilkunastu tysięcy zdjęć przedstawiających Polaków w ich domach. Cykl ten wyznacza ostateczny kres fotografiki i zwrot artystów w stronę fotografii dokumentalnej i zaangażowanej społecznie.

 

7. Wojciech Zamecznik (1923-1967)

Z wykształcenia architekt, fotograf, grafik, scenograf. Był jednym ważniejszych reprezentantów tzw. polskiej szkoły plakatu. Pełnił funkcję redaktora tygodnika „Przegląd Kulturalny” oraz miesięczników: „Fotografia”  i „Architektura”. Od 1963 roku był docentem warszawskiej ASP, gdzie od 1960 nauczał w Pracowni Projektowania Fotografiki. Projektując plakaty, Zamecznik jako pierwszy korzystał z fotografii eksperymentalnej, na bazie której komponował swoje prace. Stosował fotomontaże, wykorzystywał także technikę fotogramu, likwidującą półtony i dającą uproszczony efekt. Jego prace charakteryzowały się surowością, syntezą i powagą.

 

8. Jerzy Lewczyński (1924-2014)

Artysta fotograf, krytyk, publicysta. Absolwent Politechniki Śląskiej w Katowicach. Od 1951 roku Członek Gliwickiego Towarzystwa Fotograficznego, a od 1959 roku członek ZPAF-u. Fotografią zajmował się od lat 50. XX wieku. Był inicjatorem działań nazwanych przez siebie „archeologią fotografii” – w swoich pracach wykorzystywał zapomniane, zniszczone fotografie i reprodukcje, dając im nowe życie i dbając o historyczną ciągłość między przeszłością a przyszłością. W latach 1957-1960 razem ze Zdzisławem Beksińskim i Bronisławem Schlabsem tworzył nieformalna grupę fotograficzną. W 1999 roku rezultatem jego badań nad fotografią była wydana „Antologia fotografii polskiej 1839-1989”, będąca pierwszą tego typu publikacją w Polsce.

 

9. Janina Gardzielewska (1926-2012)

Artystka fotograficzka. W zakresie jej zainteresowań była fotografia miejska, prezentująca miasta i zabytki, a także teatralna. Znana była zwłaszcza ze zdjęć zabytków  Torunia. Po swoim ojcu, także fotografie, przejęła w latach 40. XX wieku funkcję fotografiki w toruńskim teatrze. Pełniła funkcję prezeski Toruńsko-Bydgoskiego Okręgu ZPAF.  Za swoją twórczość fotograficzną była wielokrotnie nagradzana.

 

10. Zbigniew Łagocki (1927-2009)

Fotografik, architekt, pedagog, taternik, od 1945 roku związany z Krakowem. Razem z Wojciechem Plewińskim i Wacławem Nowakiem tworzył nieformalną artystyczną „Grupę trzech”. Łagocki był inicjatorem wielu działań w obszarze fotografii artystycznej. Współorganizował słynne wystawy Fotografia Subiektywna w 1968 roku i Fotografowie Poszukujący w 1971. Przez wiele lat był związany z Akademią Sztuk Pięknych w Krakowie, gdzie od 1994 roku był profesorem. Autor znanej, wielokrotnie wystawianej i publikowanej serii fotograficznej „Poliforma”, w której ciało ludzkiej stanowi punkt wyjścia do tworzenia nieoczywistych, abstrakcyjnych kadrów.

 

11. Wojciech Plewiński (ur. 1928)

Jeden z najważniejszych fotografików powojennych, z wykształcenia architekt. Od 1957 roku przez kilkadziesiąt lat związany z tygodnikiem „Przekrój”, gdzie jako jedyny etatowy fotograf, publikował swoje zdjęcia, a przede wszystkim tworzył okładki (w sumie ponad 500). Współpracował z teatrami w wielu miastach w Polsce, gdzie dokumentował najsłynniejsze spektakle. Doskonały portrecista i reportażysta, bacznie obserwujący oraz przedstawiający człowieka i jego codzienne życie. Fotografował słynnych artystów, aktorów, muzyków i reżyserów.

 

12. Zdzisław Beksiński (1929-2005)

Fotografik, malarz, grafik, jeden z najsłynniejszych artystów polskich XX wieku. Fotografią zajmował się amatorsko już od lat 40. XX wieku jako młody chłopiec. W latach 1951-1960 zajmował się ta dziedziną w sposób artystyczny, by następnie zwrócić się w stronę rysunku i malarstwa. W centrum jego zainteresowania był człowiek, zwłaszcza jego żona, która pozowała mu do licznych zdjęć. Beksiński często sięgał po akt, ale robił to w sposób niekonwencjonalny, przekraczając niejednokrotnie granicę klasycznie pojmowanego piękna. W jego twórczości pojawiała się także fotografia reportażowa, Beksiński odrzucał jednak jej dokumentalistyczny charakter, stawiając na osobistą ekspresję i kreację świata.