Artykuł sponsorowany
Partnerem wystawy „Sztuka widzenia. Nowosielski i inni” jest PGE Polska Grupa Energetyczna

 

„Sztuka widzenia. Nowosielski i inni”

Na Zamku Królewskim w Warszawie do 10 marca 2024 roku można (i zdecydowanie trzeba) zobaczyć wystawę poświęconą twórczości Jerzego Nowosielskiego oraz innych twórczyń i twórców powojennych, którzy w swojej sztuce podejmowali podobne zagadnienia i tematy. 30 dzieł tego artysty stanowi punkt wyjścia do szerszego pokazu sztuki polskiej II połowy XX wieku. Ekspozycję podzielono na kilka bloków tematycznych: „Nowosielski – preludium”, „Surrealizm”, „Ciało ujarzmione, ciało wyzwolone”, Realizm i eschatologia” oraz „Abstrakcja”. W każdym z tych tematycznych wątków pojawiają się prace Nowosielskiego oraz tytułowi „Inni” , których obecność podyktowana jest nie tyle inspiracją jego sztuką, co próbą zarysowania szerszego kontekstu artystycznego. Rok 2023, będący Rokiem Nowosielskiego obfitował w mniejsze i większe wystawy poświęcone jego twórczości, cieszy więc fakt, że kuratorzy wystawy na Zamku, Monika Przypkowska oraz Paweł Witkowski zdecydowali się na prezentację zbiorową, otwierającą pole do nowych dyskusji i świeżych spojrzeń. Trzeba przyznać, że wystawa otrzymała świetną oprawę plastyczną, która wizualnie podkreśla walory prezentowanej sztuki. ONTO Design Studio – gratuluję, wygląda to wyśmienicie już od pierwszej sali.

 

Kobiecy punkt widzenia 

Najważniejszym atutem tej wystawy, poza świetną aranżacją plastyczną, wydaje się fakt, że tytułowi  „Inni” to w dużej mierze „Inne”, na  ekspozycji pojawia się bowiem widoczna grupa interesujących artystek. Wybór padł zarówno na nazwiska powszechnie kojarzone (przynajmniej w kulturowej bańce), jak Maria Jarema czy Teresa Pągowska, jak i na twórczynie, które zawsze pozostawały w cieniu, czy to jeszcze za życia, czy po śmierci. Cenię ten wybór, ponieważ kuratorzy wystawy zadali sobie trud, aby znany, powszechny męski zestaw twórców przychodzących na myśl niemal intuicyjnie (Fangor, Gierowski, Lenica) ubogacić o twórczość kobiecą, zdecydowanie mniej znaną, nierzadko okrytą kurzem zapomnienia. Spotkamy tu artystki tworzące w nurcie surrealistycznym, abstrakcjonistki, ilustratorki, scenografki, pionierki sztuki feministycznej czy malarstwa materii.

 

Interesujący wydaje się zwłaszcza swoisty dialog, jaki odbywa się w części wystawy poświęconej ciału. „Ciało ujarzmione, ciało wyzwolone” to konfrontacja „kobiet nowosielskiego” z twórczością artystek skupionych na ciele od osobistej, intymnej strony. Teresa Pągowska koncentruje się na cielesności kształtowanej na własnych zasadach, Maria Pinińska-Bereś zwraca uwagę na uprzedmiotowienie kobiecego ciała, Jadwiga Sawicka niepokojąco oddziela ciało od ubioru, zmuszając do pytania o los jego właścicielek.

 

 

Nowosielski i inne, czyli wszystkie artystki na wystawie

Mam nadzieję, że poniższe biogramy wszystkich artystek obecnych na wystawie na Zamku, podobnie jak obecne na ekspozycji prace, staną się punktem wyjścia do głębszego poznania ich wyjątkowych dzieł i bogatych życiorysów. Zagłębienie się w twórczość tych kobiet było dla mnie bardzo cennym doświadczeniem, szczególnie, że z kilkoma nazwiskami spotkałam się po raz pierwszy właśnie na wystawie.

 

 

Maria Anto (1936-2007)

Malarka, w latach 1954-1960 studiowała na Wydziale Malarstwa w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. W 1963 roku brała udział w Biennale w Sao Paulo, była laureatką wielu nagród i wyróżnień. Pomimo wykształcenia artystycznego, jej prace bliskie były stylistyce twórców nieprofesjonalnych, prymitywnych. W swojej twórczości inspirowała się wizjami sennymi, reprezentowała surrealistyczny, fantastyczny nurt, będąc przy tym jedną z bardziej wyjątkowych artystek. Stworzyła sporo autoportretów, obrazów o tematyce industrialnej czy przedstawień zwierząt, szczególnie dzikich. Wiele miejsca w swoje sztuce poświęcała także na wątki rodzinne, autobiograficzne.

Zofia Gutkowska (Nowosielska) (1922-2003)

Malarka, scenografka i ilustratorka. W 1940 roku rozpoczęła naukę w Kunstgewerbeschule w Krakowie. W czasie okupacji poznała i wyszła za mąż za Jerzego Nowosielskiego. Po wojnie kontynuowała studia na Wydziale Malarstwa w latach 1945-1949 w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. W 1948/49 wzięła udział w I Wystawie Sztuki Nowoczesnej. W latach 1951-1953 studiowała scenografię, w 1953 obroniła dyplom wykonany pod kierunkiem prof. Karola Frycza. Współpracowała jako scenografka z teatrami lalkowymi w Krakowie, Łodzi i Gdańsku. Zajmowała się też ilustracją książkową.

 

 

Aleksandra Jachtoma (ur. 1932)

Malarka, abstrakcjonistka, w swojej twórczości zajmująca się zagadnieniem barwy i światła. Studiowała na krakowskiej oraz warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Dyplom z wyróżnieniem otrzymała w pracowni Kazimierza Tomorowicza. Była członkinią i założycielką grupy artystycznej „Rekonesans”.  Laureatka nagrody Ministra Kultury Sztuki za całokształt pracy twórczej (1987), Nagrody im. Cypriana Kamila Norwida oraz  Nagrody im. Jana Cybisa Warszawskiego Okręgu Związku Polskich Artystów Plastyków (2003). Uczestniczyła w wielu wystawach malarstwa, w tym w 30 wystawach indywidualnych.

 

Maria Jarema (1908-1958)

Malarka, rzeźbiarka i scenografka. W latach 1929-35 studiowała na Wydziale Rzeźby krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem Xawerego Dunikowskiego. Przed wybuchem II wojny zajmowała się głównie rzeźbą. W czasie okupacji tworzyła wyjątkowe lalki artystyczne. Była związana (zarówno zawodowo jak i towarzysko) z Teatrem Tadeusza Kantora Cricot 2. Od 1957 roku należała do reaktywowanej Grupy Krakowskiej II. Po wojnie w jej twórczości dominowało malarstwo, najpierw gwasze, tempery i akwarele, a od 1951 roku także monotypie, które łączyła z technikami malarskimi. Artystkę interesowały zagadnienia  postaci ludzkiej i jej miejsca w przestrzeni, fascynował ją rytm i ruch.

 

 

Janina Kraupe-Świderska (1921-2016)

Malarka, graficzka. Absolwentka krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, gdzie studiowała w latach 1938-1947. W 1955 r, uzyskała dyplom na Wydziale Malarstwa, a rok później na Wydziale Grafiki. Od 1948 roku pracowała jako pedagożka na macierzystej uczelni. W okresie okupacji  była zaangażowana w działalność Podziemnego Teatru Niezależnego Tadeusza Kantora. Od 1957 roku była członkinią Grupy Krakowskiej II. Tworzyła w nurcie abstrakcji, interesowała się buddyzmem, muzyką oraz ezoteryką.

 

 

Ewa Kuryluk (ur. 1946)

Malarka, pisarka, historyczka sztuki, fotografka. W 1970 roku ukończyła Akademię sztuk Pięknych w Warszawie, a także historię sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim.  Współzałożycielka grupy „Śmietanka” oraz współinicjatorka ruchu „O poprawę”. Autorka utworów poetyckich, prozatorskich, rozpraw i esejów o sztuce. Jej wczesne prace malarskie utrzymane są w stylistyce nowej figuracji  i hiperrealizmu. Pod koniec lat 70. XX wieku przestała uprawiać malarstwo sztalugowe i zaczęła rysować realistyczne wizerunki postaci na kawałkach bawełny i jedwabiu.

 

Jadwiga Maziarska (1913-2003)

Malarka, prekursorka malarstwa materii w Polsce. W 1933 roku rozpoczęła studia w prywatnej Szkole Malarskiej Alfreda Terleckiego w Krakowie, które kontynuowała od 1934 roku na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Należała do kręgu artystek i artystów skupionych wokół Teatru Cricot 2 Tadeusza Kantora, jednak zawsze pozostawała na uboczu. Fascynowała ją zwłaszcza materia, tworzyła także formy przestrzenne, często z użyciem tkanin. Od 1945 roku należała do Grupy Młodych Plastyków, a od 1957 roku do II Grupy Krakowskiej. Jej samodzielność i wyjątkowość na polu artystycznych wyborów sprawiły, że przez długi czas nie była dostrzegana  i doceniania przez krytyków sztuki.

 

 

 

Aldona Mickiewicz (ur. 1959)

Malarka, w latach 1979-1984 studiowała na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych w pracowniach Zbyluta Grzywacza, Tadeusza Brzozowskiego oraz Stanisława Rodzińskiego, w której uzyskała dyplom z wyróżnieniem. w latach 1992-93 wraz z Tadeuszem Borutą namalowała cykl obrazów ołtarzowych w byłym klasztorze benedyktynek w Monte San Savino we Włoszech. Artystka w swojej sztuce skupia się na utrwalaniu upływającego czasu, co czyni poprzez malowanie rozmaitych przedmiotów, często starych, zużytych, zniszczonych, zapomnianych.

 

Teresa Pągowska (1926-2007)

Malarka, pedagożka, profesorka sztuk plastycznych. Dyplom w zakresie malarstwa uzyskała w roku 1951 w poznańskiej Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych (obecnie ASP), gdzie studiowała malarstwo i techniki ścienne pod kierunkiem Wacława Taranczewskiego i Eustachego Wasilkowskiego. Wybitna kolorystka, zainteresowana postacią ludzką (szczególnie kobiecą), którą malowała w rozmaitych, często zaskakujących, nieoczywistych pozach. Z biegiem czasu jej prace zaczęły nabierać uproszczonego charakteru, artystka upraszczała i deformowała sylwetki, nadając im nieoczywisty, mglisty, niepokojący nastrój.

 

 

Maria Pinińska-Bereś (1931-1999)

Rzeźbiarka, performerka, autorka instalacji artystycznych. W latach 195-1956 studiowała na Wydziale Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, w pracowni Dunikowskiego. W 1962 roku wraz z Jerzym Beresiem (mężem) zainicjowała cykl niezależnych wystaw konkursowych „Rzeźba roku”. Uważana za prekursorkę sztuki feministycznej w naszym kraju.  Interesowały ją złożoność kobiecej natury, sytuacja oraz rola kobiety w społeczeństwie. W swojej bardzo osobistej sztuce badała aspekty cielesności, erotyki i przemijania. Od lat 60. używała lekkich materiałów – najpierw papier mâché, potem tkanin wypychanych lekkimi materiałami. Kolorem przewodnim w jej twórczości był pudrowy róż, który stosowała zwłaszcza w latach 60. XX wieku.

 

Erna Rosenstein (1913-2004)

Malarka, poetka żydowskiego pochodzenia. W latach 1932-1934 studiowała w wiedeńskiej Frauen Akademie, w latach 1934-1936 w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych pod kierunkiem Wojciecha Weissa.  Czas wojny spędziła z rodzicami we Lwowie. W 1942 roku udało jej się uciec z tamtejszego getta. Okupację przeżyła ukrywając się pod wieloma nazwiskami. Związana zarówno z I jak i z II Grupą Krakowską. Jej osobista, poetycka twórczość związana jest z szeroko pojętym surrealizmem. Artystka zgrabnie balansowała pomiędzy tym, co lekkie, zabawne, z tym, co poważne, trudne, obciążone traumą i wojennymi doświadczeniami.

 

 

 

Jadwiga Sawicka (ur. 1959)

Malarka, fotografka, autorka instalacji i obiektów artystycznych. W latach 1979-1984 studiowała w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych na Wydziale Malarstwa, dyplom obroniła w pracowni prof. Jerzego Nowosielskiego. W połowie lat 90. artystka zaczęła robić instalacje, w których zestawiała różne materie: mięso, kwiaty, czarną folię. w latach 90. dokonała przewartościowania swoich dotychczasowych dokonań i zaczęła tworzyć w swoim indywidualnym stylu.  Twórczość Sawickiej rozpięta jest pomiędzy spostrzeżeniami na temat materialnej i kulturowej rzeczywistości oraz tekstem, odnoszącym jej prace do literackiej narracji. Artystka znana jest z malowania m.in. części garderoby na płaskim tle, dodająca do nich często krótkie, ironiczne komentarze tekstowe nawiązujące do sloganów reklamowych. Z czasem tekst zaczął odgrywać coraz większe znaczenie, usamodzielnił się

 

 

 

Danuta Urbanowicz (1932-2018)

Malarka, absolwentka krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, gdzie studiowała w latach 1951-1957. Od 1961 roku należała do reaktywowanej po wojnie Grupy Krakowskiej. Chętnie eksperymentowała z materiałami, odchodząc od klasycznych technik malarskich. Kojarzona głownie z malarstwem materii, w swoich pracach wykorzystywała m.in. piasek, stare tkaniny, skóry, blachy czy w późniejszym czasie dżins. W latach 70. artystka malowała także obrazy figuralne, inspirowane urzędowymi drukami, ale w większej skali.